Gdańsk, znany głównie z hanzeatyckiego Starego Miasta i gotyckich zabytków, ma również niezwykle interesującą historię modernistyczną. Po zniszczeniach II wojny światowej miasto doświadczyło intensywnej odbudowy, która zaowocowała wieloma ciekawymi przykładami modernizmu. Jednocześnie, w ostatnich latach Gdańsk stał się miejscem realizacji ambitnych, współczesnych projektów architektonicznych, które łączą innowacyjność z szacunkiem dla historycznego kontekstu.
Modernizm w powojennym Gdańsku
Po dewastacji II wojny światowej, kiedy zniszczeniu uległo 90% zabudowy historycznego centrum, Gdańsk stanął przed ogromnym wyzwaniem odbudowy. Podczas gdy Główne Miasto zostało pieczołowicie zrekonstruowane, aby przywrócić jego historyczny charakter, inne dzielnice stały się polem do eksperymentów architektonicznych w duchu modernizmu.
Jednym z najbardziej charakterystycznych przykładów powojennego modernizmu w Gdańsku jest Dom Towarowy "Neptun" przy ul. Długiej. Zaprojektowany przez Lecha Kadłubowskiego i otwarty w 1969 roku, wprowadził nowoczesną bryłę i materiały w historyczną tkankę miejską. Jego horyzontalna forma z charakterystyczną fasadą ze szkła i aluminium, choć kontrastująca z okoliczną zabudową, z czasem stała się integralną częścią miejskiego krajobrazu.
Innym wartym uwagi przykładem jest budynek "Zieleniak" z lat 70. XX wieku, który swoją nazwę zawdzięcza charakterystycznemu, zielonemu szkłu na elewacji. Ten biurowiec, położony niedaleko dworca głównego, jest reprezentatywny dla późnomodernistycznej architektury epoki Gierka, z jej ambicjami dorównania zachodnim standardom.
Falowce - socmodernistyczny eksperyment
Najbardziej znanym przykładem gdańskiego modernizmu są tzw. "falowce" - gigantyczne, serpentynowate bloki mieszkalne zlokalizowane głównie w dzielnicy Przymorze. Najdłuższy z nich, przy ul. Obrońców Wybrzeża, ma 860 metrów długości i mieści około 4000 mieszkańców, co czyni go jednym z najdłuższych budynków mieszkalnych w Europie.
Falowce, zaprojektowane przez zespół architektów pod kierownictwem Tadeusza Różańskiego i budowane od lat 60. do 70. XX wieku, były ambitną próbą rozwiązania problemu mieszkaniowego. Ich falująca forma miała łamać monotonię typowej zabudowy wielkopłytowej i zapewniać lepsze nasłonecznienie mieszkań. Mimo swoich niedoskonałości, falowce stały się ikonicznym elementem gdańskiego krajobrazu i symbolem socmodernistycznych założeń urbanistycznych.
Co ciekawe, w ostatnich latach falowce przeszły swoisty renesans. Docenione jako ważny element dziedzictwa architektonicznego późnego modernizmu, stały się przedmiotem zainteresowania badaczy architektury, a nawet atrakcją turystyczną. Mieszkania w falowcach, niegdyś uważane za mało prestiżowe, dziś cieszą się coraz większym zainteresowaniem ze względu na swoją lokalizację i unikalny charakter.
Współczesna architektura Gdańska - Europejskie Centrum Solidarności
Jednym z najważniejszych przykładów współczesnej architektury Gdańska jest Europejskie Centrum Solidarności, otwarte w 2014 roku. Ten budynek, zaprojektowany przez pracownię FORT Architects, jest nie tylko instytucją muzealną dokumentującą historię ruchu "Solidarność", ale także symbolem przemian, jakie dokonały się w Polsce po 1989.
ECS zlokalizowany jest na terenie dawnej Stoczni Gdańskiej, w miejscu narodzin "Solidarności". Jego architektura nawiązuje do stoczniowego kontekstu - surowa, rdzawa fasada z kortenu przypomina kadłuby statków, a wewnętrzne przestrzenie, z odsłoniętymi konstrukcjami, przywodzą na myśl industrialny charakter miejsca. Jednocześnie duże przeszklenia i otwarte przestrzenie symbolizują transparentność i otwartość demokratycznego społeczeństwa.
Europejskie Centrum Solidarności zostało wyróżnione Nagrodą Muzealną Rady Europy w 2016 roku, co podkreśliło jego znaczenie nie tylko jako przykładu wybitnej architektury, ale także jako instytucji o istotnym znaczeniu dla europejskiej tożsamości i pamięci.
Muzeum II Wojny Światowej - kontrowersyjna ikona
Innym wybitnym przykładem współczesnej architektury Gdańska jest Muzeum II Wojny Światowej, otwarte w 2017 roku. Zaprojektowany przez Studio Architektoniczne Kwadrat, budynek wyróżnia się dramatyczną formą, która w symboliczny sposób odnosi się do tematyki wojny.
Muzeum składa się z trzech części symbolizujących związek między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością. Podziemna część mieści główną ekspozycję, część naziemna to "plac miejski", a dominującą, widoczną z daleka częścią jest pochylona wieża wykończona rdzawym kortenem, która symbolizuje zniszczenie i traumę wojny.
Lokalizacja muzeum na Półwyspie Westerplatte, w pobliżu miejsca, gdzie rozpoczęła się II wojna światowa, dodatkowo wzmacnia jego symboliczny wymiar. Budynek, mimo kontrowersji politycznych towarzyszących jego powstaniu, został doceniony za odważne połączenie ekspresyjnej formy architektonicznej z trudną, historyczną narracją.
Olivia Business Centre - nowoczesne oblicze biznesowego Gdańska
Gdańsk to nie tylko historyczne i kulturalne instytucje, ale także dynamicznie rozwijające się centrum biznesowe. Symbolem tego rozwoju jest kompleks Olivia Business Centre - największe centrum biznesowe w północnej Polsce, składające się z sześciu budynków, w tym wyróżniającego się 180-metrowego wieżowca Olivia Star.
Olivia Star, ukończony w 2018 roku, jest obecnie najwyższym budynkiem w Trójmieście. Zaprojektowany przez Konior Studio, wyróżnia się elegancką, szklaną fasadą i smukłą sylwetką. Z tarasu widokowego na 32. piętrze roztacza się panoramiczny widok na całe Trójmiasto i Zatokę Gdańską, co uczyniło go nową atrakcją turystyczną.
Olivia Business Centre to przykład zrównoważonego rozwoju w architekturze biznesowej. Kompleks posiada certyfikaty BREEAM, a jego projektanci zadbali o energooszczędne rozwiązania, zielone tarasy i przyjazne dla użytkowników przestrzenie wspólne. Jest to przykład, jak współczesna architektura biznesowa może łączyć funkcjonalność z dbałością o środowisko i komfort użytkowników.
Przyszłość architektury Gdańska
Gdańsk, z jego bogatą historią architektoniczną, od gotyckiego Głównego Miasta, przez postmodernistyczne falowce, po współczesne ikony, wciąż się rozwija. Miasto staje przed wyzwaniem, jak łączyć szacunek dla historycznego dziedzictwa z potrzebami nowoczesnej metropolii.
Jednym z najciekawszych projektów przyszłości jest rewitalizacja terenów postoczniowych, w tym projekt Młode Miasto. Ta dawna dzielnica przemysłowa ma szansę stać się nowym, tętniącym życiem obszarem miasta, z mieszkaniami, biurami, przestrzeniami kulturalnymi i rekreacyjnymi. Wyzwaniem dla architektów będzie zachowanie industrialnego charakteru i historii tego miejsca, przy jednoczesnym stworzeniu nowoczesnej, przyjaznej przestrzeni miejskiej.
Innym istotnym trendem jest rewitalizacja modernistycznego dziedzictwa miasta. Budynki takie jak falowce czy "Zieleniak" są poddawane renowacji, która ma na celu poprawę ich efektywności energetycznej i komfortu użytkowania, przy jednoczesnym zachowaniu ich unikalnego charakteru.
"Architektura Gdańska to fascynująca opowieść o mieście, które wielokrotnie odrodziło się z ruin. Od średniowiecznego Hanzeatyckiego portu, przez socmodernistyczne eksperymenty, po współczesne ikony - każda epoka zostawiła swój ślad w miejskiej tkance, tworząc unikalne, wielowarstwowe miasto." - prof. Maria Nowak, historyk architektury